Pilot myśliwski, akrobacyjny i doświadczalny, instruktor oraz konstruktor
Urodzony 12 września 1914 roku w Ryżawce na dalekiej Naddnieprzańskiej Ukrainie Janusz Żurakowski herbu Sas. Pochodził z wielodzietnej rodziny: miał braci Adama i Bronisława oraz siostry Kazimierę i Jadwigę.
Jego ojciec ukończył w Kijowie medycynę i pracował jako lekarz osiedla przy cukrowni. W 1921 r. Żurakowscy przyjechali do Polski. Ojciec podjął pracę w Garwolinie, a w 1927 r. przeniósł się z rodziną do Lublina. Wiosną 1934 r. Janusz uzyskał maturę w tamtejszym Gimnazjum im. Stanisława Staszica.
Starszy brat Bronisław Żurakowski zainteresował go lotnictwem. Zaczęło się od budowy modeli szybowców. Co ciekawe, jego brat Bronisław również wybrał drogę pilota i konstruktora lotniczego.( to jest opowieść na inny artykuł) Żurakowski uzyskał uprawnienia pilota szybowcowego, następnie postanowił wstąpić do Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Jego ojciec był przeciwny temu pomysłowi i wykorzystał swoje wpływy, powodując skreślenie syna z listy kandydatów. Jako absolwent gimnazjum poszedł do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Radomiu. Postanowił kontynuować naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, gdzie wstąpił październiku 1935 r. Szkołę Orląt ukończył jako myśliwiec w X promocji w październiku 1937 r. Został mianowany podporucznikiem, z przydziałem do 161 Eskadry Myśliwskiej w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie, gdzie służył do kwietnia1939 r. Został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Lotnictwa, szkolił w Ułężu podchorążych XII promocji.
We wrześniu 1939 r. ppor. Żurakowski latał w składzie Grupy Dęblińskiej. Wykonał pięć lotów bojowych na PZL P-7a. 17 września przekroczył granicę rumuńską.
Przez Rumunię, Bejrut przypłynął do Marsylii we Francji. Po pobycie w Lyonie, w styczniu 1940 r. przybył do Anglii.
21 lipca 1940 r. został skierowany na przeszkolenie do 5 OTU w Aston Down, po min, w sierpniu skierowano go 152 Dywizjonu RAF, następnie latał w składzie 234 Dywizjonu, a później w 609 Dywizjonie. W trakcie Bitwie o Anglię latał na Supermarine „Spitfire” Mk.I.
15 sierpnia zespołowo zestrzelił Messerschmitt Bf-110. 24 sierpnia niemieckie pociski z działek zablokowały stery w jego maszynie i musiał wyskoczyć ze spadochronem. 5 i 6 września zestrzelił po jednym Messerschmitt Bf-109, a 29 września zespołowo strącił Bf-110 (prawdopodobnie).
W grudniu 1940 roku został odznaczony Krzyżem Walecznych po raz pierwszy i drugi.
W marcu 1941 r. odszedł na stanowisko instruktora do 57 OTU w Hawarden, a następnie do 55 OTU. 20 marca 1941 roku został awansowany na stopień porucznika pilota. Pod koniec lipca przeniesiony został do 61 OTU w Heston, a następnie do 58 OTU w Grangemouth.
W grudniu 1941 r. powrócił do latania bojowego w składzie 315 Dywizjonu „Dęblińskiego”, stacjonującego w Northolt. Koledzy z 315 Dywizjonu nadali mu przydomek „Tato”. Był wymagającym, ale i wyrozumiałym pilotem i kolegą, latał spokojnie i rozważnie. W kwietniu 1942 r. Żurakowski objął stanowisko dowódcy Eskadry B w Dyonie 306 „Toruńskim”. W czerwcu skierowany został do Heston, gdzie objął dowództwo 316 Dywizjonu „Warszawskiego”. Dywizjonem dowodził końca 1942 r., po czym przekazał dowództwo Marianowi Trzebińskiemu.
4 marca 1942 r. otrzymał Krzyż Walecznych po raz trzeci.
Od czasu do czasu latał bojowo: 17 maja 1943 r. uszkodził Bf-109, ale o mało nie został omyłkowo zestrzelony przez pilota Dyonu 316.
W lipcu został zastępcą dowódcy Skrzydła, którym dowodził W/Cdr Aleksander Gabszewicz. Uczestniczył w 46 lotach bojowych, prowadząc nad Francją i Belgią pilotów Dywizjonów 303 i 316.
Wykonał w Anglii 105 lotów operacyjnych i 103 bojowe.
31 grudnia 1943 roku otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari.
Z początkiem 1944 r. Empire Test Pilots School w Boscombe Down ogłosiło rekrutację na kurs pilotów doświadczalnych. Jeszcze w czasie Bitwy o Anglię zetknął się w jednostce ze Zbigniewem Oleńskim, polskim przedwojennym pilotem doświadczalnym, który zainteresował go tą dziedziną pilotażu, dlatego teraz postarał się skorzystać z okazji i zdobyć miejsce w szkole. 13.03.1944 r. rozpoczął kilkumiesięczny kurs, który ukończył 23 listopada.
Latał na wielu typach maszyn, doskonaląc swe umiejętności. Od 5.01.1945 r. pracował w Boscombe Down w Aircraft & Armament Experimental Establishment (jednostce badającej nowe maszyny i rozwiązania techniczne). Został przydzielony do Eskadry C, zajmującej się samolotami morskimi.
Jako jeden z niewielu Polaków 29 listopada 1945 r. lądował samolotem Supermarine „Seafire” na lotniskowcu eskortowym HMS Ravager (wykonał na nim cztery lądowania i starty).
Po wojnie latał też w Eskadrze A badającej myśliwce. Łącznie przez jego ręce przeszło ponad 30 typów maszyn produkcji brytyjskiej i amerykańskiej. Szczególnie miło wspominał maszynę produkcji de Havilland Canada zwaną Chipmunk. Nie tylko dlatego, że zaprojektowana została przez polskiego emigranta, dawnego konstruktora PZL Wsiewołoda ,,Jaki’’ Jakimiuka.
Po demobilizacji, w czerwcu 1947 r. Żurakowski pracował w firmie Gloster. W tym czasie ożenił się z Anną Danielską. Latał na odrzutowych samolotach Gloster G-41 „Meteor” i De Havilland DH-100 „Vampire”, jako pilot doświadczalny i pokazaowy.
4.04.1950 r. dokonał na „Vampire” rekordowego przełom Northolt – Kopenhaga – Northolt, osiągając średnią prędkość 871 km/h.
W 1951 r. zademonstrował nową figurę akrobacji, obrót samolotu o 540 stopni, zwaną potem Zurabatic Carthweel, a po polsku Żurabadą.
Wiosna 1952 wyemigrował do Kanady. Zatrudnił się w firmie Avro Canada jako pilot doświadczalny i latał z lotniska Malton pod Toronto.
Oblatywał Avro Canada CF-100 „Canuck”. 29.08.1954 r. musiał się katapultować. Uratował życie, złamał jednak nogę i trafił do szpitala (jego nawigator zginął). Latał też na Avro Canada CF-105 „Arrow”.
Jako pierwszy Polak przekroczył samolotem prędkość dźwięku oraz prędkość 2000 km/h.
Należał wraz z Władysławem Potockim (Panowie poznali się trakcie wojny w Anglii) do zespołu czterech pilotów oblatujących samoloty „Arrow”. 25.03.1958 r. wykonał na nim pierwszy, 35. minutowy lot. Łącznie na CF-105 Żurakowski zrobił 22 loty, ostatni 14.09.1958 r. Samolot należał wtedy do najlepszych tego typu konstrukcji na świecie.
Za swój wkład w rozwój lotnictwa Żurakowski otrzymał w tymże roku nagrodę McKee Trophy, jako jedyny z Polaków (https://en.wikipedia.org/wiki/Trans-Canada_Trophy).
Rząd kanadyjski zamknął 20.02.1959 r. program „Arrow”, w wyniku czego zniszczono zbudowane już maszyny i urządzenia. Janusz Żurakowski przestał latać (skończył 45 lat) i mimo propozycji pracy z Stanach Zjednoczonych, pozostał z rodziną w Kanadzie.
Rozpoczął obejmującą 44 lata drugą część życia, z początku bardzo pionierskiego. Jeszcze podczas lotów doświadczalnych zauważył około 200 km na północny wschód od Toronto rejon Barry’s Bay nad jeziorem Kamaniskeg. Tu postanowił się osiedlić, zbudował pensjonat Kartuzy Lodge.
Nie zapomniano jego zasług, zwano go kanadyjskim Chuckiem Yeagerem.
W 1973 r. wpisano go w poczet sław, a w 1997 r. muzeum lotnictwa w Winnipeg uhonorowało go wpisem w poczet pionierów kanadyjskiego lotnictwa.
W 1996 r. wybito 20- dolarową srebrną monetę ze złotą podobizną Żurakowskiego, a w cztery lata potem budynek kanadyjskiego centrum lotów doświadczalnych otrzymał jego imię. Jest autorem wspomnień „Nie tylko o lataniu”.
Zmarł 9.02.2004 r.
Bibliografia
• Bill Zuk, Janusz Żurakowski – Janusz Żurakowski: Legenda przestworzy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, ISBN 978-83-245-8928-9
• Anna i Janusz Żurakowscy – Janusz Żurakowski: Nie tylko o lataniu, Polski Fundusz Wydawniczy, Toronto 2002, ISBN 0-921724-29-2
• Kozak, Szkice z bobrem, Mississauga: Biogram Publishing, 2005, ISBN 0-9738143-1-4, OCLC 61427011.
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm – Złamana strzała /W:/ Amerykanie z wyboru i inni, Warszawa 1998, ISBN 83-900358-7-1
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm – The Roots Are Polish, Toronto 2004, ISBN 0-920517-05-6
• JANUSZ ŻURAKOWSKI, ŻURA – Człowiek Szybkości Dźwięku… Wywiad z Januszem Petera Grajdy. Barrys Bay, październik 2000.
• Jerzy Jędrzejwski, Polscy piloci doświadczalni, Instytut Lotnictwa, Warszawa 2014, ISBN 978-83-63539-05-4
mjr inst. pil. Marcin Szaliłow
Pilot myśliwski, akrobacyjny i doświadczalny, instruktor oraz konstruktor
Urodzony 12 września 1914 roku w Ryżawce na dalekiej Naddnieprzańskiej Ukrainie Janusz Żurakowski herbu Sas. Pochodził z wielodzietnej rodziny: miał braci Adama i Bronisława oraz siostry Kazimierę i Jadwigę.
Jego ojciec ukończył w Kijowie medycynę i pracował jako lekarz osiedla przy cukrowni. W 1921 r. Żurakowscy przyjechali do Polski. Ojciec podjął pracę w Garwolinie, a w 1927 r. przeniósł się z rodziną do Lublina. Wiosną 1934 r. Janusz uzyskał maturę w tamtejszym Gimnazjum im. Stanisława Staszica.
Starszy brat Bronisław Żurakowski zainteresował go lotnictwem. Zaczęło się od budowy modeli szybowców. Co ciekawe, jego brat Bronisław również wybrał drogę pilota i konstruktora lotniczego.( to jest opowieść na inny artykuł) Żurakowski uzyskał uprawnienia pilota szybowcowego, następnie postanowił wstąpić do Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Jego ojciec był przeciwny temu pomysłowi i wykorzystał swoje wpływy, powodując skreślenie syna z listy kandydatów. Jako absolwent gimnazjum poszedł do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Radomiu. Postanowił kontynuować naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, gdzie wstąpił październiku 1935 r. Szkołę Orląt ukończył jako myśliwiec w X promocji w październiku 1937 r. Został mianowany podporucznikiem, z przydziałem do 161 Eskadry Myśliwskiej w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie, gdzie służył do kwietnia1939 r. Został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Lotnictwa, szkolił w Ułężu podchorążych XII promocji.
We wrześniu 1939 r. ppor. Żurakowski latał w składzie Grupy Dęblińskiej. Wykonał pięć lotów bojowych na PZL P-7a. 17 września przekroczył granicę rumuńską.
Przez Rumunię, Bejrut przypłynął do Marsylii we Francji. Po pobycie w Lyonie, w styczniu 1940 r. przybył do Anglii.
21 lipca 1940 r. został skierowany na przeszkolenie do 5 OTU w Aston Down, po min, w sierpniu skierowano go 152 Dywizjonu RAF, następnie latał w składzie 234 Dywizjonu, a później w 609 Dywizjonie. W trakcie Bitwie o Anglię latał na Supermarine „Spitfire” Mk.I.
15 sierpnia zespołowo zestrzelił Messerschmitt Bf-110. 24 sierpnia niemieckie pociski z działek zablokowały stery w jego maszynie i musiał wyskoczyć ze spadochronem. 5 i 6 września zestrzelił po jednym Messerschmitt Bf-109, a 29 września zespołowo strącił Bf-110 (prawdopodobnie).
W grudniu 1940 roku został odznaczony Krzyżem Walecznych po raz pierwszy i drugi.
W marcu 1941 r. odszedł na stanowisko instruktora do 57 OTU w Hawarden, a następnie do 55 OTU. 20 marca 1941 roku został awansowany na stopień porucznika pilota. Pod koniec lipca przeniesiony został do 61 OTU w Heston, a następnie do 58 OTU w Grangemouth.
W grudniu 1941 r. powrócił do latania bojowego w składzie 315 Dywizjonu „Dęblińskiego”, stacjonującego w Northolt. Koledzy z 315 Dywizjonu nadali mu przydomek „Tato”. Był wymagającym, ale i wyrozumiałym pilotem i kolegą, latał spokojnie i rozważnie. W kwietniu 1942 r. Żurakowski objął stanowisko dowódcy Eskadry B w Dyonie 306 „Toruńskim”. W czerwcu skierowany został do Heston, gdzie objął dowództwo 316 Dywizjonu „Warszawskiego”. Dywizjonem dowodził końca 1942 r., po czym przekazał dowództwo Marianowi Trzebińskiemu.
4 marca 1942 r. otrzymał Krzyż Walecznych po raz trzeci.
Od czasu do czasu latał bojowo: 17 maja 1943 r. uszkodził Bf-109, ale o mało nie został omyłkowo zestrzelony przez pilota Dyonu 316.
W lipcu został zastępcą dowódcy Skrzydła, którym dowodził W/Cdr Aleksander Gabszewicz. Uczestniczył w 46 lotach bojowych, prowadząc nad Francją i Belgią pilotów Dywizjonów 303 i 316.
Wykonał w Anglii 105 lotów operacyjnych i 103 bojowe.
31 grudnia 1943 roku otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari.
Z początkiem 1944 r. Empire Test Pilots School w Boscombe Down ogłosiło rekrutację na kurs pilotów doświadczalnych. Jeszcze w czasie Bitwy o Anglię zetknął się w jednostce ze Zbigniewem Oleńskim, polskim przedwojennym pilotem doświadczalnym, który zainteresował go tą dziedziną pilotażu, dlatego teraz postarał się skorzystać z okazji i zdobyć miejsce w szkole. 13.03.1944 r. rozpoczął kilkumiesięczny kurs, który ukończył 23 listopada.
Latał na wielu typach maszyn, doskonaląc swe umiejętności. Od 5.01.1945 r. pracował w Boscombe Down w Aircraft & Armament Experimental Establishment (jednostce badającej nowe maszyny i rozwiązania techniczne). Został przydzielony do Eskadry C, zajmującej się samolotami morskimi.
Jako jeden z niewielu Polaków 29 listopada 1945 r. lądował samolotem Supermarine „Seafire” na lotniskowcu eskortowym HMS Ravager (wykonał na nim cztery lądowania i starty).
Po wojnie latał też w Eskadrze A badającej myśliwce. Łącznie przez jego ręce przeszło ponad 30 typów maszyn produkcji brytyjskiej i amerykańskiej. Szczególnie miło wspominał maszynę produkcji de Havilland Canada zwaną Chipmunk. Nie tylko dlatego, że zaprojektowana została przez polskiego emigranta, dawnego konstruktora PZL Wsiewołoda ,,Jaki’’ Jakimiuka.
Po demobilizacji, w czerwcu 1947 r. Żurakowski pracował w firmie Gloster. W tym czasie ożenił się z Anną Danielską. Latał na odrzutowych samolotach Gloster G-41 „Meteor” i De Havilland DH-100 „Vampire”, jako pilot doświadczalny i pokazaowy.
4.04.1950 r. dokonał na „Vampire” rekordowego przełom Northolt – Kopenhaga – Northolt, osiągając średnią prędkość 871 km/h.
W 1951 r. zademonstrował nową figurę akrobacji, obrót samolotu o 540 stopni, zwaną potem Zurabatic Carthweel, a po polsku Żurabadą.
Wiosna 1952 wyemigrował do Kanady. Zatrudnił się w firmie Avro Canada jako pilot doświadczalny i latał z lotniska Malton pod Toronto.
Oblatywał Avro Canada CF-100 „Canuck”. 29.08.1954 r. musiał się katapultować. Uratował życie, złamał jednak nogę i trafił do szpitala (jego nawigator zginął). Latał też na Avro Canada CF-105 „Arrow”.
Jako pierwszy Polak przekroczył samolotem prędkość dźwięku oraz prędkość 2000 km/h.
Należał wraz z Władysławem Potockim (Panowie poznali się trakcie wojny w Anglii) do zespołu czterech pilotów oblatujących samoloty „Arrow”. 25.03.1958 r. wykonał na nim pierwszy, 35. minutowy lot. Łącznie na CF-105 Żurakowski zrobił 22 loty, ostatni 14.09.1958 r. Samolot należał wtedy do najlepszych tego typu konstrukcji na świecie.
Za swój wkład w rozwój lotnictwa Żurakowski otrzymał w tymże roku nagrodę McKee Trophy, jako jedyny z Polaków (https://en.wikipedia.org/wiki/Trans-Canada_Trophy).
Rząd kanadyjski zamknął 20.02.1959 r. program „Arrow”, w wyniku czego zniszczono zbudowane już maszyny i urządzenia. Janusz Żurakowski przestał latać (skończył 45 lat) i mimo propozycji pracy z Stanach Zjednoczonych, pozostał z rodziną w Kanadzie.
Rozpoczął obejmującą 44 lata drugą część życia, z początku bardzo pionierskiego. Jeszcze podczas lotów doświadczalnych zauważył około 200 km na północny wschód od Toronto rejon Barry’s Bay nad jeziorem Kamaniskeg. Tu postanowił się osiedlić, zbudował pensjonat Kartuzy Lodge.
Nie zapomniano jego zasług, zwano go kanadyjskim Chuckiem Yeagerem.
W 1973 r. wpisano go w poczet sław, a w 1997 r. muzeum lotnictwa w Winnipeg uhonorowało go wpisem w poczet pionierów kanadyjskiego lotnictwa.
W 1996 r. wybito 20- dolarową srebrną monetę ze złotą podobizną Żurakowskiego, a w cztery lata potem budynek kanadyjskiego centrum lotów doświadczalnych otrzymał jego imię. Jest autorem wspomnień „Nie tylko o lataniu”.
Zmarł 9.02.2004 r.
Bibliografia
• Bill Zuk, Janusz Żurakowski – Janusz Żurakowski: Legenda przestworzy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, ISBN 978-83-245-8928-9
• Anna i Janusz Żurakowscy – Janusz Żurakowski: Nie tylko o lataniu, Polski Fundusz Wydawniczy, Toronto 2002, ISBN 0-921724-29-2
• Kozak, Szkice z bobrem, Mississauga: Biogram Publishing, 2005, ISBN 0-9738143-1-4, OCLC 61427011.
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm – Złamana strzała /W:/ Amerykanie z wyboru i inni, Warszawa 1998, ISBN 83-900358-7-1
• Aleksandra Ziółkowska-Boehm – The Roots Are Polish, Toronto 2004, ISBN 0-920517-05-6
• JANUSZ ŻURAKOWSKI, ŻURA – Człowiek Szybkości Dźwięku… Wywiad z Januszem Petera Grajdy. Barrys Bay, październik 2000.
• Jerzy Jędrzejwski, Polscy piloci doświadczalni, Instytut Lotnictwa, Warszawa 2014, ISBN 978-83-63539-05-4
mjr inst. pil. Marcin Szaliłow
